نقش شورش ابن خازم در فتوح مسلمانان در ماورءالنهر و خراسان

چکیده: عبدالله ابن خازم در دوران گسست سیاسی پس از مرگ یزید بن معاویه در خراسان با بهره گیری اختلافات قبیله ای، قدرت را در دست گرفت و به حمایت از عبدالله ابن زبیر یکی از داعیان خلافت پرداخت. به هنگام انتقال قدرت از شاخه ی سفیانی به مروانی، حکومت ابن خازم مشروعیت خود را از دست داده و به شورش تبدیل شد. او با این اقدام روند فتوح در خراسان و ماوراءالنهر را با تلاطم های جدی مواجه کرد و به مخالف اصلی حکومت بنی امیه تبدیل شد. در بررسی تأثیر شورش ابن خازم در معادلات قدرت در درون جامعه اسلامی و قدرت های منطقه ای و روند فتوح مسلمانان در ماوراءالنهر و خراسان می توان فرض کرد، این شورش برقدرت یابی اعراب شمالی، تغییر معادله قدرت به نفع ترکان و توقف موقتی فتوح در منطقه اثر گذاشته باشد. داده ها و اطلاعات این پژوهش به شیوه ی توصیفی- تحلیلی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای جمع آوری و بررسی و تحلیل شده است. از دستاوردهای پژوهش آن است که شورش او نشانی از قدرت یابی قبایلی و منطقه ای بود که توانست به کمک این امر برای خود قدرتی را فراهم سازد. این شورش سبب شد تا حکومت اسلامی سرگرم درگیرهای قبیله ای شود و در خراسان به اعراب شمالی تکیه کند تا از این طریق این منطقه را تحت سلطه داشته باشد. این شورش حکومت را مشغول خود ساخت و علاوه بر فروکش کردن امر فتوحات در منطقه، به ترکان فرصت حمله به مسلمانان داده شد. ترکان از این طریق توانستند در منطقه برای خود قدرتی را به وجود آورند. واژگان کلیدی: شورش های اجتماعی، شورش ابن خازم، فتوح، خراسان، ماوراءالنهر